| Εικαστικές Τέχνες και Πολιτισμός (Προσυνέδριο Διασωματιακής Επιτροπής Καλλιτεχνών, Δεκέμβριος 2005) |
Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας
Μιχάλης Παπαδάκης, πρόεδρος ΠΡΟΣΥΝΕΔΡΙΟ 12-13/12/2005
ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ και ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Στην κοινή γνώμη σήμερα (και δυστυχώς σ’ αυτό συμμετέχει και μια ισχυρή ομάδα καλλιτεχνών) υπάρχει η πεποίθηση ότι η Τέχνη ταυτίζεται με την παραγωγή προϊόντων που οφείλουν να ικανοποιήσουν το υποκειμενικό γούστο, τόσο στο επίπεδο της κατανάλωσης, όσο και της δημιουργίας. Ή ότι καταγράφει τα γεγονότα της ατομικής ή κοινωνικής μνήμης είτε ως νοσταλγία είτε για να τα κριτικάρει. Υπάρχει επίσης η άποψη ότι η Τέχνη αφορά τη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου μας, το διάλειμμα στον κάματο και το δικαίωμα στο όνειρo… Ή ότι, τέλος πάντων, είναι ένα καταναλωτικό προϊόν που γεμίζει τον ατομικό χρόνο ως “διαφυγή” από τα προβλήματα της καθημερινότητας… της κοινωνικής μας ζωής!
Πάνω σ’ αυτή τη διαστρέβλωση είναι που περνάει η επιβολή του μαζικού γούστου (μόδα) που με τη σειρά του γίνεται πηγή πλουτισμού γι’ αυτούς που το διαχειρίζονται και “εργαλείο”που αποξενώνει τις μάζες από τα κριτήρια πρόσληψης των δημιουργημάτων της Τέχνης.
Αυτό, όμως, που με επιμέλεια κρύβεται είναι ότι η Τέχνη αποτελεί μια νομοτελειακά καθορισμένη (εξαναγκαστική) στιγμή για τη γνώση στη διαδικασία του ανθρώπου να κατανοήσει τον κόσμο του, προκειμένου να τον αλλάξει. Ότι, δηλαδή, μέσω της Τέχνης ο άνθρωπος έρχεται σε αισθητηριακή επαφή με τις γενικές/ουσιαστικές αλήθειες, που δεν είναι άμεσα ορατές, αλλά συγκροτούν την ουσία του κόσμο του. Η Τέχνη από μόνη της δεν αλλάζει τον κόσμο. Δημιουργεί όμως το αντιληπτικό υπόβαθρο όπου μόνο πάνω σ’ αυτό μπορεί να αναπτυχθεί η γνώση, τα μέσα και η πράξη της αλλαγής του κόσμου.
Η Ζωγραφική και η Γλυπτική εμφανίζονται πριν από 40.000 χρόνια ως δραστηριότητα του homo sapiens (από τον οποίο έχουμε την ευθεία καταγωγή). Εκείνη την εποχή, ο homo sapiens, έχοντες μόλις μεταναστεύσει από πιο εύκρατα κλίματα, συνυπάρχει με τον άνθρωπο του Νεάντερταλ για 4.000 χρόνια περίπου, πριν ο τελευταίος εξαφανιστεί για πάντα.
Σε μια περίοδο κατά την οποία η μισή Ευρώπη καλύπτεται από παγετώνες, είναι επόμενο ο ανταγωνισμός των δύο ομάδων να οξύνεται κατά περιόδους. Παρ’ όλα αυτά οι ανταλλαγές σε εργαλεία και προϊόντα είναι αποδεδειγμένες από τα ευρήματα. Έχουν το ίδιο επίπεδο γνώσης για τα εργαλεία. Είναι επίσης αποδεδειγμένο ότι ο homo sapiens αναπτύσσει αυτή την περίοδο τη Ζωγραφική (βραχογραφίες) και τη μικρογλυπτική, την οποία ανταλλάσσει μόνο στις κοινότητες της ομάδας του. Ο άνθρωπος του Νεάντερταλ, όπως αποδεικνύουν τα ευρήματα, έμεινε αδιάφορος για αυτά τα νέα προϊόντα… Η σκέψη των επιστημόνων σήμερα κατευθύνεται στη θεωρεία ότι αυτή η διαφορά (στα μέχρι τώρα ευρήματα δεν έχει βρεθεί ούτε άλλη διαφορά ούτε άλλη αιτία) έδωσε το προβάδισμα στο homo sapiens για να βγει “νικητής”.
Η εμφάνιση της Ζωγραφικής και της Γλυπτικής (1 εκατ. χρόνια τουλάχιστον μετά τη χρήση της φωτιάς και του εργαλείου) σηματοδοτεί το συνειδητό πέρασμα της σκέψης στην περιοχή της αφαίρεσης και των συμβόλων. Με την Τέχνη η σκέψη αξιοποιεί το υλικό που της παρέχει η εμπειρική δημιουργία και χρήση του εργαλείου, το οποίο αποτελούσε για ένα πολύ μακρύ χρονικό διάστημα και την πρώτη αντικειμενική μορφή της αφαίρεσης. Στη βάση αυτής της αφαίρεσης που εκπροσωπούσε το εργαλείο, η σκέψη με τη βοήθεια της Τέχνης δημιουργεί τις δικές της αφαιρέσεις ως “εργαλεία” της δικής της πλέον ανάπτυξης. Μ’ αυτό τον τρόπο η Τέχνη γίνεται το θεμέλιο στοιχείο στην εξέλιξη της γνώσης μέχρι και σήμερα, και έτσι και του πολιτισμού μέχρι και τις μέρες μας.
Μέσα στις νοητικές εικόνες, που ο Άνθρωπος δημιουργεί κοινωνικά με την Τέχνη και τις Επιστήμες για τα πράγματα, ανιχνεύει/σκέφτεται τις δυνατότητες που υπηρετούν τις ανάγκες του. Τα εργαλεία του (και τα εργαλεία της σκέψης του) διευρύνουν τις δυνατότητές του να ικανοποιήσει αυτές τις ανάγκες και να δημιουργηθούν καινούριες.
Οι Εικαστικές Τέχνες, σ’ αυτή τη διαδικασία παίζουν έναν ενεργητικό ρόλο, και όχι μόνο. Παίζουν έναν ρόλο μπροστάρη, αν θέλετε, και υπάρχουν αποδείξεις γι’ αυτό.
Οι Εικαστικές Τέχνες, ως κοινωνική λειτουργία ιστορικά, δεν απεικονίζουν το παρελθόν, ούτε τα γεγονότα και τα συναισθήματα της σχέσης μας με αυτά, ούτε ασχολούνται με τα υποτιθέμενα προσωπικά οράματα μιας ατομικής ευαισθησίας. Πολύ περισσότερο δεν προσπαθούν να ικανοποιήσουν το γούστο ούτε του συλλογικού ούτε του ατομικού καταναλωτή, όπως θέλει να τις καταντήσει η μόδα.
Οι Εικαστικές Τέχνες δουλεύουν πολύ σκληρά για να αναδιοργανώνουν την αντιληπτική εικόνα του Ανθρώπου. Ενσωματώνουν διαρκώς τα νέα δεδομένα που δημιουργούν οι Επιστήμες και η κοινωνική πράξη στις κοινωνικές σχέσεις, και να ανιχνεύουν τις μη ορατές ακόμη αλήθειες παράγοντας μια νέα εικόνα, που τις αποτυπώνει. Μ’ αυτό τον τρόπο εμπνέουν τις Επιστήμες και την κοινωνική πράξη προς το μέλλον. Αυτό είναι η δημιουργική συμβολή τους και στη σύγχρονη ιστορία του homo sapiens. Το στοιχείο που του δίνει το προβάδισμα. Αυτό το “προβάδισμα”, που στη σύγχρονη ιστορία πρέπει να αποκτήσει ενάντια στον εαυτό του!!
Αυτή η δύναμη της Τέχνης στην εξέλιξη της κοινωνίας μας είναι που σε μια ανταγωνιστική κοινωνία, στη μάχη για κυριαρχία, είναι ανάγκη να χειραγωγηθεί.
Η πράξη της χειραγώγησης της Επιστήμης και των προϊόντων της μας φαίνεται αυτονόητη, όπως και η χειραγώγηση των παραγωγικών δυνάμεων στις κοινωνίες μας. Δεν χρειάζεται πολύς κόπος να το αποδείξει κανείς. Συνδέονται άμεσα με τη δύναμη της κυριαρχίας.
Είναι όμως το ίδιο εύκολο να αποδείξει κανείς ότι η χειραγώγηση της Τέχνης δίνει το “προβάδισμα” για την κυριαρχία;
Η Τέχνη από μόνη της είναι ένα αίτημα για την ελευθερία
της δημιουργικής σκέψης, και ταυτόχρονα ένα αίτημα για την ελεύθερη οργάνωση των μέσων με τα οποία η κοινωνία συλλογικά δημιουργεί το μέλλον της, χωρίς να υποτάσσεται σε σκοπιμότητες συμφερόντων, που ιστορικά όχι μόνον δεν την εκφράζουν, αλλά την καταστρέφουν. Δεν είναι τυχαίο που το Σύνταγμα (άρθρο 16) αναφέρει την Τέχνη μαζί με την Επιστήμη και την Παιδεία ως τις κοινωνικές λειτουργίες που πρέπει να έχουν την προστασία της πολιτείας, προκειμένου να διασφαλιστεί η προαγωγή τους και η ποιοτική τους υπόσταση. Θα ήταν δύσκολο να μην το αναγνώριζε αυτό. Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι αυτό το γενικό πλαίσιο μόνιμα αμφισβητείται και νοθεύεται από νόμους και χειρισμούς των μέχρι τώρα κυβερνήσεων.
Η παρούσα κυβέρνηση ταυτίζει την ελευθερία της Τέχνης (της Επιστήμης και της Ανώτατης Παιδείας) με την λεγόμενη ελευθερία της αγοράς. Της αγοράς της μόδας του καταναλωτικού προϊόντος.
Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο πολιτισμός ως οικονομικός επενδυτικός τομέας είναι ο δεύτερος σε μέγεθος μετά τους εξοπλισμούς. Ως εκ τούτου είναι αυτονόητο ότι τα ολίγα μονοπώλια που κυριαρχούν στην παγκόσμια αγορά παίζουν κυρίαρχο ρόλο και σ’ αυτόν το τομέα. Το franchise μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έχει γίνει το ασφυκτικό καθεστώς στα μουσεία μοντέρνας και σύγχρονης Τέχνης, όπως και στους άλλους πολιτιστικούς τομείς.
Τα ερωτήματα που τίθενται για τη σύγχρονη πολιτική ηγεσία, είναι:
1) Είναι δυνατόν να ονομάζεται «πολιτιστική πολιτική» αυτή η πολιτική που υποτάσσει τη δημιουργική δραστηριότητα, την ιστορικά προσδιορισμένη, σε οικονομικά συμφέροντα που μετατρέπουν τη δημιουργία σε παραγωγή προϊόντων κατανάλωσης, δηλαδή εμπορευματοποιούν την Τέχνη;
2) Πώς συνδέεται/ταυτίζεται το ιστορικό δικαίωμα της κοινωνίας να χρησιμοποιεί τις δημιουργικές της δυνάμεις ελεύθερα για να δημιουργεί το μέλλον της, με τον οικονομικό ανταγωνισμό των ιδιωτικών συμφερόντων μιας μικρής κοινωνικής ομάδας;
3) Ποια είναι η πολιτική σας για την εδραίωση και περιφρούρηση των θεσμών της ελευθερίας της εικαστικής δημιουργίας, ώστε να αντιστοιχεί στη φύση της και να σταματήσει η παρούσα παρά φύση κατάσταση της κυριαρχίας της αγοράς που εξοντώνει τη δημιουργικότητα;
4) Πώς είναι δυνατόν μια εθνική πολιτιστική πολιτική να αναγορεύει την αγορά σε κριτή των καλλιτεχνών/δημιουργών;
5) Μπορεί να υπάρχει εθνική πολιτιστική πολιτική που δεν προστατεύει κοινωνικά τους δημιουργούς, ώστε να είναι σε θέση να υπηρετούν ελεύθερα από οικονομικές ή πολιτικές εξαρτήσεις την ευθύνη τους προς το κοινωνικό σύνολο;
Τα αιτήματα του ΕΕΤΕ για τη διασφάλιση της απασχόλησης των Εικαστικών Καλλιτεχνών στην Παιδεία, τα δημόσια καλλιτεχνικά έργα, τη διακόσμηση των δημόσιων κτιρίων και τη διασφάλιση του ασφαλιστικού-συνταξιοδοτικού τους και, τέλος, την εύρυθμη λειτουργία των θεσμών, είναι αιτήματα για την ελευθερίας της καλλιτεχνικής δημιουργίας και του ρόλου που αυτή πρέπει να παίξει στην εξέλιξη της κοινωνίας μας.
|
- Πρόταση για την Πολιτιστική Πολιτική των ΕΜΣΤ Θεσσαλονίκη, 7/10/2017
- "Τεχνοπολιτισμός: Η εφαρμοσμένη Αισθητική ως υποκατάστατο του έργου Τέχνης", Άρτα, 30/11/2013
- Έχει ιστορία η Τέχνη;
Ένα ζήτημα για τη θεωρία της Τέχνης
Διάλεξη, Αμφιθέατρο Τρίτση, 14/1/2013 - Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΓΝΩΣΗΣ « Διημερίδα «Τέχνη - Επιστήμη - Σύμπαν» Ίδρυμα Ευγενίδου, 8-9 Νοεμβρίου 2011 »
- Αισθητική, ιδεολογία και σύγχρονη Τέχνη (Συνέδριο «Σύγχρονη Τέχνη και Δημόσιος Χώρος», Τεχνόπολη, 17-20 Απριλίου 2008)
Designed by Design-It