| Σχέδιο: ένα άλμα στη γνώση (Διημερίδα για την Τέχνη και το παιδί, La maison des Artistes, Παρίσι, Νοέμβριος 2005) | ||
ΣΧΕΔΙΟ: ΕΝΑ ΑΛΜΑ ΣΤΗ ΓΝΩΣΗ
Όταν βλέπουμε ένα νήπιο να ζωγραφίζει ή να σχεδιάζει, το βρίσκουμε διασκεδαστικό, και τα σχέδια που κάνει αστεία ή χαριτωμένα. Πόσοι όμως από εμάς βλέπουμε σ’ αυτή τη δραστηριότητα να συντελείται ένα άλμα στον τρόπο που κατανοεί τον κόσμο; Ένα άλμα, τόσο σημαντικό για το άτομο, όσο ήταν για την ανθρωπότητα, όταν αυτή ανακάλυψε την Εικαστική Τέχνη ως μορφή κατανόησης-γνώσης, επικοινωνίας και σχεδιασμού της πράξης της;
Όταν το νήπιο τραβάει γραμμές, με τις οποίες δημιουργεί εικόνες, περιγράφει πώς κατανοεί τον κόσμο του, και αποτυπώνει τα συναισθήματά του. Μ’ αυτό τον τρόπο γίνεται ικανό να χειρίζεται τις φυσικές του δυνάμεις –φαντασία, ένστικτο και διαίσθηση– και να τους δίνει μορφή (αντικειμενική παρουσία). Με τον ίδιο τρόπο μαθαίνει και να τις χειρίζεται για την παραγωγή γνώσης.
Στη λειτουργία του Σχεδίου, το υποκείμενο μεταπλάθει τα ερεθίσματα από έναν τρισδιάστατο και πολύχρωμο κόσμο σε μια εικόνα συγκροτημένη από απλές, μονόχρωμες γραμμές, πάνω σε μια επιφάνεια. Δηλαδή στις δύο διαστάσεις. Ευθύς εξ αρχής, αυτή καθεαυτή η λειτουργία του σχεδίου θέτει την αναγωγή-αφαίρεση ως απόλυτη προϋπόθεσή της. Από το πολλαπλό στο ένα, από τις τρεις στις δύο διαστάσεις. Με το σχέδιο αναγκαζόμαστε να σκεφτόμαστε αναγωγικά-αφαιρετικά, δηλαδή ουσιαστικά. Παρά κάτω θα δώσω μια εξήγηση πώς πιστεύω ότι γίνεται αυτό:
Όταν σχεδιάζουμε, ξεκινάμε από το οπτικό ερέθισμα (ανεξάρτητα εάν αυτό είναι παρόν ή αποτελεί ανάμνησή του). Ξεκινάμε, δηλαδή, από τα ερεθίσματα που μας έχει προκαλέσει ο αντικειμενικός κόσμος ή το αντικείμενο στο μάτι. Το ερέθισμα αυτό με την παρέμβαση της Φαντασίας –που είναι η ικανότητά μας το να συνδυάζουμε με την εμπειρία των άλλων μας αισθήσεων– μεταμορφώνεται σε εικόνα του αντικειμένου μέσα στη νόηση, αλλά τοποθετημένο έξω από το μάτι, μέσα στο χώρο. Από την άποψη της Φυσιολογίας θα έπρεπε να βλέπουμε τα αντικείμενα αντεστραμμένα μέσα στον αμφιβληστροειδή μας. Παρ’ όλα αυτά, τα βλέπουμε μέσα στο χώρο, και αυτό χάριν της Φαντασίας.
Η Φαντασία ως δύναμη (κι όχι μόνο του ανθρώπου) φροντίζει να συνδυάζει την εμπειρία της κίνησής μας μέσα στο χώρο με τα ερεθίσματα από τα πράγματα πάνω στις αισθήσεις μας. Αυτά τα ερεθίσματα συγκροτούν τον κόσμο σε εικόνες της νόησης. όπου τα πράγματα βρίσκονται έξω από αυτήν (τη νόηση), εκεί δηλαδή που όντως είναι.
Αυτό που ονομάζουμε συναισθηματική προσέγγιση του αντικειμένου και η οποία είναι πολύ έντονη στο παιδί, είναι η προσπάθεια αναγνώρισης του κόσμου από τη σκοπιά του πόσο ωφέλιμος ή όχι είναι για το ίδιο (το παιδί). Η συναισθηματική προσέγγιση αναφέρεται στο είδος (του ανθρώπινου στη προκειμένη περίπτωση) ονομάζεται Ένστικτο ή ενστικτώδης γνώση.
Παρ’ όλα αυτά (παρά δηλαδή τη συναισθηματική προσέγγιση) παραμένει ότι η συγκρότηση της νοητικής εικόνας είναι η στιγμή της Ζωντανής Αντίληψης, όπου το ερέθισμα από το αντικείμενο (θετικό) είναι το κυρίαρχο συστατικό μέρος της.
Στο παιδί, όπως και στην κοινωνία του Ανθρώπου στην νηπιακή της ηλικία, η ανάγκη της ομαδοποίησης των αντικειμένων σε μεγάλες οικογένειες, που το βοηθούν στην κατ’ αρχήν τοποθέτησή του στο περιβάλλον του, το ωθεί σε μεγάλες αναγωγές, εν είδη συμβόλων, π.χ. σπίτι, πατέρας, μητέρα, καράβι, θάλασσα, βουνό κ.λπ. Στα σύμβολα αυτά απεικονίζονται οι γενικές έννοιες-ομάδες, όχι ως παραστάσεις που αντιστοιχούν στα συγκεκριμένα πράγματα ή πρόσωπα που το περιβάλλουν, αλλά καθαρά ως σύμβολα. Αυτό, μήπως, δεν έκανε η ανθρωπότητα στην παιδική της ηλικία;
Ο αντικειμενικός κόσμος που περιβάλλει το παιδί και οι νοητικές εικόνες που αυτός δημιουργεί στην αντίληψή του είναι το περιεχόμενο του συμβόλου. Με την προσπάθεια να χειρίζεται και να επεξεργάζεται τις νοητικές εικόνες του, να τις ανταλλάσσει με τα άλλα άτομα (εφόσον είναι αντικειμενοποιημένες εικόνες σ’ ένα χαρτί) εξελίσσει τα σύμβολά του από ατομικά σε συλλογικά, και μέσα από αυτή τη μεταμόρφωση των συμβόλων αποκτά την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τον συλλογικό (ανθρώπινο) χαρακτήρα των εικόνων του και να επικοινωνεί. Αυτή η διαδικασία βοηθάει το παιδί να κατανοεί σε βάθος και τις λέξεις/την ομιλία ως εκφραστές του περιεχομένου καθώς και τα γράμματα/τη γραφή, στη συνέχεια, ως σύμβολα αυτού του περιεχομένου, και να τα εμπιστεύεται.
|
- Πρόταση για την Πολιτιστική Πολιτική των ΕΜΣΤ Θεσσαλονίκη, 7/10/2017
- "Τεχνοπολιτισμός: Η εφαρμοσμένη Αισθητική ως υποκατάστατο του έργου Τέχνης", Άρτα, 30/11/2013
- Έχει ιστορία η Τέχνη;
Ένα ζήτημα για τη θεωρία της Τέχνης
Διάλεξη, Αμφιθέατρο Τρίτση, 14/1/2013 - Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΓΝΩΣΗΣ « Διημερίδα «Τέχνη - Επιστήμη - Σύμπαν» Ίδρυμα Ευγενίδου, 8-9 Νοεμβρίου 2011 »
- Αισθητική, ιδεολογία και σύγχρονη Τέχνη (Συνέδριο «Σύγχρονη Τέχνη και Δημόσιος Χώρος», Τεχνόπολη, 17-20 Απριλίου 2008)
Designed by Design-It