Μιχάλης Παπαδάκης, γλύπτης

Πρόεδρος του ΕΕΤΕ

Μέλος του Δ.Σ. του ΕΜΣΤ

(Άρθρο στο περιοδικό ΑΝΤΙ, Απρίλιος 2006)

Με πάνω από 50 χρόνια καθυστέρηση απέκτησε η Ελλάδα μουσεία Σύγχρονης Τέχνης, ένα στην Αθήνα, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), και ένα στη Θεσσαλονίκη, το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΚΜΣΤ).

Η πιο πάνω από μισό αιώνα καθυστέρηση θα μπορούσε να είχε δώσει ένα πλεονέκτημα για τη σωστή αντιμετώπισή τους, εάν πίσω της δεν κρυβόταν η ίδια “λογική”, πάνω στην οποία στηρίζεται και ο μέχρι τώρα τρόπος λειτουργίας τους. Και αυτή η “λογική” δεν είναι άλλη από αυτήν του μεταπράτη.

Θα μπορούσαν να μάθουν τα νεοϊδρυθέντα αυτά Μουσεία από την εμπειρία (αρνητική και θετική) των άλλων μουσείων ανά τον κόσμο, εάν στόχος της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας δεν ήταν η όποια πολιτιστική πολιτική να δημιουργεί ενσωματώσεις στους μηχανισμούς της διεθνούς αγοράς Τέχνης. Μ’ αυτό τον τρόπο, πιστεύεται (είναι και επιχείρημα) ότι διαδίδεται το έργο των ελλήνων καλλιτεχνών στο εξωτερικό, σ’ ένα ευρύτερο κοινό. Το γεγονός ότι αυτοί οι μηχανισμοί από την ίδρυσή τους λειτουργούν μόνον ως εισαγωγείς ενός ορισμένου είδους έργων-προτύπων μιας υποτιθέμενης Σύγχρονης Τέχνης το προσπερνάνε…

Η σχέση της Τέχνης με το ευρύ κοινό, από την πλευρά της κυβερνητικής πολιτικής, καλύπτεται σε γενικές γραμμές από τρεις άξονες:

α) από αυτόν που εκμεταλλεύεται το λεγόμενο πολιτιστικό μας πλεονέκτημα, που είναι ο αρχαιολογικός μας θησαυρός, διαχειριζόμενος ως “ατραξιόν”,

β) από αυτόν της προβολής σε περιφερειακό επίπεδο εκθεσιακών εκδηλώσεων χωρίς προσανατολισμό, προκειμένου να ικανοποιηθούν μικρές ντόπιες παραγωγές, και

γ) από αυτόν της κρατικής χορηγίας σε ιδιώτες εισαγωγείς πατενταρισμένων διεθνών παραγωγών, πνευματικού επιπέδου εντεκάχρονου παιδιού –όπως ορίζει το είδος–, με τις οποίες υποτίθεται ότι αναπτύσσεται ένας διευρυνόμενος παγκόσμιος πολιτισμός, αλλά στην πραγματικότητα διαμορφώνεται ένα διεθνές καταναλωτικό κοινό τυποποιημένων αισθητικών προϊόντων. Τα Cow-Parades (παρέλαση αγελάδων) είναι ένα πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας πολιτικής.

Πάνω στον τρίτο άξονα είναι που ιδρύθηκαν τα Εθνικά Μουσεία Σύγχρονης Τέχνης στην Ελλάδα. Όψιμα, βέβαια, αλλά μέσα από την επιτακτική ανάγκη διεύρυνσης της αγοράς, με στόχο να αποτελέσουν δικτυακούς κόμβους προώθησης παραγομένων από το κέντρο προς την περιφέρεια και της Γ’ ζώνης κατανάλωσης, όπως είναι η Ελλάδα, και όπου εκποιούνται “υπόλοιπα” σε τιμή ευκαιρίας.

Η ανάγκη της αγοράς να δημιουργήσει αισθητικά προϊόντα μαζικής κατανάλωσης είναι που έχει δημιουργήσει διεθνώς την έντονη στροφή προς τις Εφαρμοσμένες Τέχνες και τον παραμερισμό των Εικαστικών Τεχνών. Το στόχο αυτό τον υπηρετεί με συνέπεια μέχρι τώρα και το ΕΜΣΤ.

Το ελεύθερο σχέδιο είναι η απόλυτη βάση της Ζωγραφικής και της Γλυπτικής. Είναι ταυτόχρονα και η απόλυτη έκφραση της ατομικότητας που κοινωνικοποιείται στις καθολικές έννοιες, που μόνο μ’ αυτές –εν τέλει– ασχολείται η Τέχνη στην ιστορική της διαδρομή. Σ’ αυτό, το πρώτο επίπεδο, του καθ’ αυτό Έργου Τέχνης, το άτομο ικανοποιεί την ανάγκη του για Τέχνη κοινωνικά, κυρίως μέσα από το δημόσιο χώρο.

Το γραμμικό σχέδιο είναι η βάση των εφαρμογών και της πολλαπλής αναπαραγωγής, στις δύο και στις τρεις διαστάσεις. Πάνω σ’ αυτό στηρίζεται και η –σε δεύτερη επίπεδο– καθημερινή χρήση της εικόνας του Έργου Τέχνης, ή της έννοιάς του.

Όταν εξισώνονται η εικαστική δημιουργία (ελεύθερο σχέδιο) με τις εφαρμογές (γραμμικό σχέδιο), προβάλλοντας τις τελευταίες ως Έργα Τέχνης, δεν αφαιρείται μόνον η παρουσία της ατομικότητας από την έννοια του Έργου Τέχνης (το προϊόν της εφαρμογής δεν την περιέχει), αλλά αναγκαστικά υποβιβάζεται και η εικόνα των καθολικών εννοιών στις μετρίσιμες δυνατότητες του μέσου τυποποίησης (μέσα τυποποίησης είναι επίσης η κάμερα και ο Η/Υ).

Εάν έχουμε υπόψη μας ότι ο πολιτισμός στο σύνολό του συγκροτεί την εικόνα της αυτοσυνείδησης, την ιδεολογία της εκάστοτε κοινωνίας…

Εάν έχουμε υπόψη μας, ταυτόχρονα, ότι ο πολιτισμός στο σύνολό του είναι ο δεύτερος σε μέγεθος επενδυτικός τομέας μετά τους εξοπλισμούς…

… Τότε είναι εύκολο να καταλάβει κάνεις, γιατί “σφάζονται τα παλικάρια” προκειμένου να τον χειραγωγήσουν και να τον μονοπωλήσουν.

Πρώτος ο “νομοθέτης” Βενιζέλος φρόντισε να θέσει στο νόμο των δύο Μουσείων Σύγχρονης Τέχνης τα δύο κύρια “εργαλεία” χειραγώγησής τους από την εκάστοτε πολιτική εξουσία:

Πρώτο “εργαλείο”: Τα μέλη του εννεαμελούς Δ.Σ. (όλα εκτός από τον εκπρόσωπο του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος) διορίζονται από τον υπουργό πολιτισμού κάθε τρία χρόνια.

Είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς ότι αυτή ακριβώς η διαπροσωπική σχέση του εκάστοτε μέλους με τον εκάστοτε υπουργό κάνει τη λειτουργία του Δ.Σ. ως ανεξάρτητου σώματος αδύνατη;

Δεύτερο “εργαλείο“: Τον διευθυντή του Μουσείου τον διορίζει ο υπουργός!!!

Είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς ότι και αυτή η διαπροσωπική εμπλοκή του εκάστοτε υπουργού δημιουργεί μια ιδιότυπη διαρχία, που στην πράξη κλίνει υπέρ του διευθυντή, μιας που είναι ο επ’ αμοιβή εποπτεύων το μηχανισμό του Μουσείου;

Το παράδειγμα του ΕΜΣΤ είναι το πιο εύγλωττο για την περιγραφή μιας σχιζοφρενικής κατάστασης στα διοικητικά όργανα του Μουσείου.

Η σχιζοφρένεια διορισμού από τον υπουργό μιας εξουσίας (αυτής του διευθυντή), που δεν έχει καμία ευθύνη (ούτε καν ψήφο πάνω στις αποφάσεις) –τόσο για την πολιτιστική πολιτική, όσο και για την οικονομική διαχείριση–, εκπορεύεται από τη διάθεση της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας να χειραγωγεί τις διαδικασίες των πολιτειακών θεσμικών οργάνων, ώστε να τις υποβιβάζει στο επίπεδο των σκοπιμοτήτων της.

Παρακάτω ακολουθεί πρόταση που έχει κατατεθεί στο Δ.Σ. του ΕΜΣΤ από τις 23/12/2004 και μέχρι τώρα δεν έχει συζητηθεί.

Το ΕΜΣΤ είναι πολιτιστικό ίδρυμα που ως αποστολή έχει να προάγει στον τομέα του (στον τομέα της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας μετά το 1950) τους παρακάτω στόχους:

Ο Διευθυντής του Μουσείου προΐσταται και εποπτεύει για την ομαλή και αποδοτική λειτουργία αυτών των διαδικασιών και εισηγείται στο Δ.Σ.

Οι δραστηριότητες που γίνονται προκειμένου να εκπληρωθούν οι πιο πάνω στόχοι, θα πρέπει να διέπονται από τις εξής αρχές:

*******

Το ΕΜΣΤ και το ΚΜΣΤ λειτουργούν πάνω από έξι χρόνια. Γιατί, άραγε, κανείς από το χώρο που κατά τεκμήριο ανήκει στην περί Τέχνης επιστημονική κοινότητα δεν έχει ασχοληθεί ή πάρει θέση πάνω στην δεοντολογία λειτουργίας τους; Γνωρίζω πολύ καλά ότι υπάρχουν πάρα πολλοί δυσαρεστημένοι γι’ αυτά που γίνονται. Λείπουν οι ιδέες ή η ελπίδα για κάτι καλύτερο;