Διαβάζοντας κάποιος το κείμενο της συναδέλφου Μπολωνάκη, έρχεται αντιμέτωπος με μια συρραφή παραθέσεων, σε ελεύθερη απόδοση, μερικών αξιωματικών διακηρύξεων κάποιων «θεωρητικών», χωρίς η ίδια να μπαίνει στον κόπο να τις στηρίξει σ’ ένα έστω στοιχειώδες σύστημα δικής της ανάλυσης.

Αυτό δίνει στο κείμενό της τον ενδιαφέροντα χαρακτήρα μιας μικρής σύνοψης «θεωριών» που στη βάση του εξυπηρετούν τα συμφέροντα μεγαλοσυλλεκτών, οι οποίοι πάντα βρίσκουν (οι μεγαλοσυλλέκτες) πρόσβαση στο δημόσιο χρήμα ως κεφάλαιο τόνωσης της ‘ελεύθερης αγοράς’…

Αυτόςείναι ο μόνος λόγος για τον οποίο αξίζει να απαντήσει κανείς σε αυτό το κείμενο.

Είναι τουλάχιστον φαιδρή η πρόκληση της νοημοσύνης μας,ένα κείμενο που αποτελεί συρραφή αυτοαναιρούμενων ιδεολογημάτων, παραγωγής των δεκαετιών 50 και 60, να κατηγορεί τους αντιπάλους του για χρήση «προκάτ ιδεολογημάτων». Ιδεολόγημα είναι αυτό που δεν αποτελεί ιδέα ή ιδεολογία. Το ιδεολόγημα, σε αντίθεση προς την ιδέα (ή την ιδεολογία), δεν έχει επιστημονική βάση ώστε να μπορεί να ελεγχθεί.

Εξαιτίας αυτής του της φύσης το ιδεολόγημα εχθρεύεται την επιστήμη. Βάζει ως προϋπόθεσή του τον ισχυρισμό ότι: «… δεν υπάρχουν πια νόμοι και κανόνες που να υπαγορεύουν… ή να εξηγούν την εξέλιξη μέσα από την ιστορία…», όπως γράφει χαρακτηριστικά η συνάδελφος.

Το ιδεολόγημα από τη φύση του επίσης δεν αξιολογεί τα εμπειρικά γεγονότα ως σημαντικά και μη, και έτσι νομίζει ότι μπορεί να τα επικαλείται –εάν το κάνει– επιλεκτικά, μόνο και μόνο για να δημιουργήσει την επίφαση μιας απόδειξης. Δεν διστάζει επίσης, αν τα γεγονότα δεν του ‘κάθονται’, να τα παραποιήσει.

Το OUTLOOK προκάλεσε πολλές αντιδράσεις (και όχι διάλογο, όπως ισχυρίζεται η συνάδελφος Μπολωνάκη), γιατί αξιολογήθηκε από τους περισσότερους που μίλησαν δημόσια για αυτό ως μέτρια έως πολύ κακή έκθεση ενός ιδιώτη, που την πλήρωσε πολύ ακριβά η πολιτεία! Επιπλέον έγινε μέσα στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, όπου καταργούνται κυνικά, με απαίτηση της ΔΟΕ, οι θεσμοί διαχείρισης του δημοσίου χρήματος.

Αυτός ήταν και είναι ο μόνος λόγος πάνω στον οποίον γίνεται δημόσια αντιπαράθεση – και όχι διάλογος.

Το γεγονός ότι στο OUTLOOK υπήρχε ένα ιστορικό όνομα (Μπόυς), δύο τρεις πραγματικά πολύ σημαντικοί καλλιτέχνες και κάμποσοι μετριότατοι, δεν μπόρεσε να ξεγελάσει το κοινό ότι τα σκουπίδια, που στην πραγματικότητα αυτά προβάλλονταν ως Σύγχρονη Τέχνη, είχαν δήθεν ιστορικό έρεισμα-βάθος.

Το επεισόδιο που δημιούργησαν οι ακροδεξιοί, σαράντα περίπου μέρες μετά το άνοιγμα της έκθεσης, με το έργο του Κορντιέρ και το «καρπούζι» του Τότσικα, ‘ευτυχώς’ έδωσαν το ποθούμενο επιχείρημα στον κύριο Ξυδάκη, για να μας ‘αποδείξει με ευκολία’ ότι το Αθηναϊκό κοινό γύρισε την πλάτη του στο OUTLOOK, επειδή είναι ακόμα πολιτιστικά καθυστερημένο, αν το συγκρίνουμε με αυτό τον Μητροπόλεων. Το γεγονός ότι το 1999 ο δήμαρχος της Νέας Υόρκης αποκαθήλωσε την «Παναγία με τις κοπριές» κάτω από την πίεση αντίστοιχων δυνάμεων, το απέκρυψε!

Είναι θλιβερό για κάποιον να αναπαράγει τα ιδεολογήματα του κυρίου Ξυδάκη, τα οποία δεν στηρίζονται ούτε στην κοινωνική επιστήμη ούτε καν σε συγκριτικά γεγονότα, και την ίδια στιγμή να κατηγορεί άλλους.

Το πιο θλιβερό όμως ιδεολόγημα είναι το ακόλουθο: «Το OUTLOOK μάς γκρέμισε την παγιωμένη μας αυταρέσκεια περί τέχνης ως ενός γοητευτικού μύθου που προστατευμένη κάτω από την πολιτεία προάγει τον πολιτισμό», γράφει η συνάδελφος.

Μ’ αυτό απευθύνει ‘μομφή’ ενάντια στο Επιμελητήριο και το θεσμικό του ρόλο ως ένα από τα συλλογικά όργανα διαχείρισης του δημοσίου χρήματος για τον πολιτισμό.

Δεν γνωρίζει ότι όλοι αυτοί οι ιδιώτες-‘προαγωγοί του πολιτισμού’, Ιωακειμίδης, Ιωάννου, Λαμπράκης κ.λπ., έχουν χώσει το χέρι τους βαθιά στην τσέπη του Δημοσίου; Το ξέρει πολύ καλά όπως όλοι μας.

Ενδιαφέρον είναι και το προκάτ αξιωματικό ιδεολόγημα με το οποίο μας ‘εξηγεί’ για ποιο λόγο πρέπει να γίνει έτσι όπως προτείνει. Γράφει: «Πρώτ’ απ’ όλα γιατί ο πολιτισμός στις μέρες μας λόγω παγκοσμιοποίησης είναι μια αόριστη έννοια χωρίς ξεκάθαρη θεωρία και συναφή πολιτιστικά παράγωγα.»!! Πώς αλήθεια αποδεικνύεται ότι «στις μέρες μας ο πολιτισμός είναι μια αόριστη έννοια χωρίς θεωρία»; Μα από τους ισχυρισμούς κάποιων «θεωρητικών της παγκόσμιας βιβλιογραφίας». Γιατί η συνάδελφος αποσιωπεί την παγκόσμια βιβλιογραφία άλλων θεωρητικών που είναι ενάντια σ’ αυτές τις απόψεις;

Το ότι ‘οι καλλιτέχνες δεν χρειάζονται το Επιμελητήριο ούτε τους συλλογικούς θεσμούς, γιατί η Τέχνη δεν προχωράει μέσα από συλλογικές διαδικασίες’ ήταν από τα πρώτα πράγματα που άκουσα μπαίνοντας στον εικαστικό χώρο τη δεκαετία του 60. Δεν χρειάστηκε καν να ανατρέξω στη ‘διεθνή βιβλιογραφία’. Άκουγα όμως από τότε και την αντίθετη άποψη ότι ‘η Τέχνη και η καλλιτεχνική δημιουργία είναι ιστορικά προσδιορισμένες, άρα αντικείμενο της επιστήμης, της Αισθητικής και της Ιστορίας της Τέχνης, περιέχουν αιτιότητα, είναι προϊόντα βαθιάς συλλογικής διεργασίας, και ως εκ τούτου το πλαίσιο ανάπτυξής τους πρέπει να προστατεύεται από θεσμούς
–σύνταγμα, νόμους, όργανα–, ώστε να είναι ελεύθερες από οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα’.

Ο καθένας μπορεί να νομίζει ότι μπορεί να αγνοεί τη Λογική. Το δυστύχημα γι’ αυτόν είναι όμως ότι η Λογική δεν τον αγνοεί, και έτσι αναγκάζεται να ξεπέφτει σε άλυτες αντιφάσεις που ελπίζει ότι θα περάσουν απαρατήρητες. Γράφει η συνάδελφος: «… η θεωρία της Τέχνης δεν μπορεί ακόμα να καταγράψει με σαφήνεια την πολιτιστική αξία των περισσότερων έργων τέχνης σήμερα.» Παρακάτω όμως γράφει: «Δεν υπάρχουν πια νόμοι και κανόνες που να υπαγορεύουν την καλλιτεχνική συμπεριφορά ή να εξηγούν την εξέλιξή της μέσα από την ιστορία της Αισθητικής.»

«Η θεωρία της Τέχνης μέχρι σήμερα δεν μπορεί να καταγράψει με σαφήνεια…» την αξία των έργων. Θα το κάνει αργότερα; Πώς όμως θα το κάνει, όταν «δεν υπάρχουν νόμοι και κανόνες» και δεν εντάσσονται τα έργα τέχνης σήμερα στην ιστορία της Αισθητικής;

Παρακάτω γράφει ξανά: «Η ελληνική Τέχνη δεν έχει να επιδείξει δυνατές προτάσεις ισάξιες των καλλιτεχνών του παγκοσμιοποιημένου κόσμου μας» και, σε άλλο σημείο, η ελληνική Τέχνη πάσχει από «φοβερή εσωστρέφεια», και, παρακάτω, «η [ελληνική] Τέχνη δεν συμμορφώθηκε σε μορφολογικές παραμέτρους για να ανακαλύψει το μήνυμά της», για να καταλήξει, ειρωνευόμενη αυτούς που μιλάνε για ελληνική παρουσία στο OUTLOOK: «Εκτός και αν έχουν να επιδείξουν την αυθεντικότητα ενός γηγενούς εικαστικού δυναμικού εύκολα ανιχνεύσιμου και γι’ αυτό μη συγκρίσιμου.»

Μην απορείτε, αυτές οι κρίσεις «ξεπερνούν», κατά τη συνάδελφο, την αντιφατικότητά τους, την αυτοαναίρεσή τους, επειδή φέρνουνε τη γνήσια υπογραφή των κυρίων Ξυδάκη, Ιωακειμίδη, Μπολωνάκη και ΣΙΑ.

Μεταχειρίζεται την άποψη των Ξυδάκη, Τσικόγλου, Ιωακειμίδη και του εαυτού της ως κριτήρια του τι είναι και του τι δεν είναι Σύγχρονη Τέχνη σήμερα. Τι αλαζονεία!!

Δεν διστάζει, όμως, ξανά να κατηγορήσει άλλους ότι προσπαθούν να προσδιορίσουν το «τι είναι και τι δεν είναι Τέχνη» και ότι, άκουσον-άκουσον, λειτουργούν ως φερέφωνα μιας κρατικής αντίληψης για την Τέχνη!! Σε δημόσια συζήτηση στην Πάντειο ο Μ. Στεφανίδης κατηγόρησε τον Ιωακειμίδη ότι κάνει κρατικό πολιτισμό!! Ας αποφασίσουν.

Το κείμενό της, λίγο πολύ, καταλήγει με το: «Ας αποδείξουμε ότι δεν κανιβαλιζόμαστε χωρίς αυτοπεποίθηση, χωρίς ορμή, με νοσηρούς μηχανισμούς…».

Θα ενδώσω στον πειρασμό να δώσω με δικά μου λόγια το συμπέρασμα που πραγματικά μας προτείνει η συνάδελφος Μπολονάκη και που είναι σε απόλυτη αντιστοιχία με την εσωτερική λογική του κειμένου της –συμπέρασμα που η ίδια νομίζει ότι μπορεί να κρύψει. Το συμπέρασμά της θα πρέπει να διαβαστεί ως εξής: Ας μην κανιβαλιζόμαστε ανταγωνιζόμενοι ο ένας τον άλλον –προκειμένου να επιβιώσουμε ως άτομα– χρησιμοποιώντας θεσμούς της πολιτείας που είναι φτιαγμένοι για άλλο τύπο προσέγγισης της Τέχνης. Ας δούμε τον ανταγωνισμό μας μέσα από τη διαδικασία της «ελεύθερης αγοράς». Ας διαλέξει ο καθένας από εμάς έναν curator-μεσάζοντα-προαγωγό της Τέχνης και ας συνασπιστεί μαζί του. Ας ελευθερώσουμε τους curators από τους θεσμούς της πολιτείας που εμποδίζουν το ‘αξιοκρατικό παιχνίδι της αγοράς’. Όλα τα άλλα τα παλιομοδίτικα, αφήστε τα. «Η ιστορία είναι αυτή που θα την δικαιώσει (τη Σύγχρονη Τέχνη) ή θα την απορρίψει,» (γράφει επί λέξει η ίδια. Έκπληξη; Όχι. Η ιδεολογική ασυνέπεια είναι το χαρακτηριστικό αυτής της άποψης που προβάλει η συνάδελφος.).

Τέλος δύο επισημάνσεις για τις κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις αυτής της ιδεοληψίας.

Πρώτον: Είναι το OUTLOOK μια εκδήλωση που προάγει την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης; Απαντώ κατηγορηματικά όχι! –ισχυρίζομαι μάλιστα το αντίθετο.

Στα θεωρητικά κείμενα της έκθεσης όπως και στις συνεντεύξεις του ο Ιωακειμίδης κάνει καθαρό ότι το OUTLOOK είναι η προβολή της προσωπικής του άποψης για το τι αυτός και η ομάδα του προσδιορίζουν ως Σύγχρονη Τέχνη.

Η πολιτεία θα έκανε πολύ καλά να έδινε χρήματα στον Ιωακειμίδη για να προβάλλει την προσωπική του άποψη, μόνον εάν ήταν διατεθειμένη να κάνει το ίδιο και για τα υπόλοιπα δέκα εκατομμύρια των Ελλήνων για να ασκήσουν, εάν ήθελαν, το δικαίωμα να εκφράσουν και αυτοί τη δική τους προσωπική άποψη. Βέβαια, σε αυτή τη φανταστική περίπτωση, θα κατηγορούνταν όλοι ως κρατικοδίαιτοι!!

Όταν επιλέγονται από την πολιτεία μόνον ελάχιστοι και τους δίνονται τα οικονομικά μέσαγια να κάνουν μια πολιτιστική εκδήλωση, αυτόματα η πολιτεία καθίσταται υπόλογη για την επιλογή της, για το αν δηλαδή προάγει τον πολιτισμό και τις τέχνες μ’ αυτές τις επιλογές. Και για αυτή την αποτίμηση τα κριτήρια είναι πάντα επιστημονικά. Βγαίνουν από τις επιστήμες της Ιστορίας της Τέχνης και της Αισθητικής και γι’ αυτό χρειάζεται η λειτουργία των θεσμών και των θεσμικών οργάνων, όχι μόνο στη διαδικασία της υλοποίησης αλλά και του σχεδιασμού.

Αυτό είναι το μόνο πλαίσιο που μπορεί να προστατέψει στο ελάχιστο την πραγματική ανάπτυξη της ελευθερίας της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αλλιώς έχουμε την κυριαρχία «των νοσηρών μηχανισμών» που προωθούν τα ιδιωτικά συμφέροντα κάποιων συνήθως μεγιστάνων του χώρου παραμερίζοντας τους θεσμούς, προκειμένου να κάνουν χρήση του δημοσίου χρήματος. Αυτό γίνεται μέχρι τώρα, εάν πραγματικά θέλουμε να μιλήσουμε συγκεκριμένα για τους «νοσηρούς μηχανισμούς». Ή όχι;

Και δεύτερον: Σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον όπου κυριαρχούν οι «νοσηροί μηχανισμοί» των μεγαλοϊδιωτών ενάντια στους θεσμούς, δεν συμφέρουν οι πολιτικές ιδεολογίες και πρέπει να ανακηρυχτούν ως συγκεχυμένες και ασαφείς, δηλαδή αχρηστευμένες ως θεωρίες που καθοδηγούν πράξη.

Είναι κοινός τόπος για δεκαετίες τώρα να ισχυρίζονται ορισμένοι ότι η γρήγορη κίνηση του «ρευστού μας κόσμου» μετατρέπουν τις πολιτικές ιδεολογίες σε ξεπερασμένες. Ανέκαθεν τα μεγάλα εγκλήματα με τα παράγωγά τους, τις μετακινήσεις πληθυσμών και το βύθισμα στη φτώχια όλο και μεγαλύτερων κοινωνικών στρωμάτων, αυτά που ‘ευγενικά’ αποκαλούνται στο κείμενο της συναδέλφου ως «κοινωνικές ανακατατάξεις», ανακηρύσσονται σε αντιφατικά φαινόμενα του κοινωνικού μας συστήματος. Μ’ αυτή τη ‘λογική’ μάς συμβουλεύει ότι μπορούμε να διορθώσουμε τα πράγματα, αρκεί να προάγουμε τις «οικολογικές συνειδητοποιήσεις» μας.

Ήταν τυχαίο που το OUTLOOK έδωσε έμφαση σε έργα με οικολογική θεματολογία;